Podstawowy wlew insuliny, czyli tak zwana baza w terapii pompą insulinową, nie jest ustalana raz na zawsze. W zależności od indywidualnych potrzeb, należy ją stale dostosowywać do własnego organizmu.
W terapii przy użyciu pompy insulinowej podstawowe, niezależne od posiłków, wydzielanie insuliny zastępowane jest indywidualnie zaprogramowanym wlewem podstawowym, tak zwaną „bazą”. Wlew podstawowy zastępuje insulinę o przedłużonym czasie działania w funkcjonalnej terapii z użyciem penów. Jest on indywidualnie dopasowany do zapotrzebowania na insulinę w poszczególnych porach dnia. Podczas leczenia osobistą pompą insulinową u dorosłych około 50% całkowitego zapotrzebowania na insulinę jest podawane w postaci wlewu podstawowego, a pozostałe 50% jako bolusy do posiłków. U dzieci udział insuliny w postaci bolusów do posiłków jest większy. Procentowy stosunek wlewu podstawowego nie jest jednak dla każdego identyczny. Raz na trzy miesiące, każdy powinien sprawdzić, czy baza jest odpowiednio dopasowana. Jak to zrobić? To nic trudnego.
Test bazy – po co to komu?
Odpowiednio dopasowana baza stanowi podstawową składową leczenia osobistą pompą insulinową. Wlew podstawowy powinien być precyzyjnie określony i dobrany do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta. Nierzadko w czasie trwania leczenia potrzebne są modyfikacje, zwłaszcza w przypadku niezadowalających wyników albo przy spadku/wzroście masy ciała, czy też w różnych fazach ciąży. Także przy prawidłowych glikemiach jest możliwe, że błędy w ustawieniu wlewu podstawowego maskowane są przez zbyt wysokie dawki bolusów albo przez dodatkowe spożycie węglowodanów. Błąd ten może zostać wykryty jedynie dzięki regularnie wykonywanym, np. co trzy miesiące testom bazy.
Jak to wygląda w praktyce?
Przed programowaniem wlewu podstawowego wartość glikemii musi być obserwowana bardzo skrupulatnie przez minimum 2-3 dni, aby nie reagować błędnie na wahania niezależne od wlewu podstawowego. Samo jego działanie może być określone jedynie wówczas, gdy nie działa insulina podana w bolusie, a spożyty posiłek nie ulega wchłanianiu w przewodzie pokarmowym. W codziennych warunkach zdarza się to tylko w godzinach wczesno porannych. Do oceny pozostałych przedziałów wlewu podstawowego konieczne jest celowe opuszczenie bazy.
Warunki wyjściowe do przeprowadzenia testu bazy
Dotrzymując poniższych warunków wykluczone zostają czynniki, które uniemożliwiają prawidłowe przeprowadzenie testu bazy:
– stabilna glikemia wyjściowa (90-150mg/dl)
– ostatni bolus okołoposiłkowy przyjęty ok. 4-6 godzin wcześniej
– ostatni posiłek zjedzony minimum 4-6 godzin przed testem
– brak hipoglikemii w ciągu 24h przed testem
– zwykła aktywność fizyczna przed testem
– brak wahań insulinowrażliwości spowodowanych np. zakażeniem, gorączką czy wahań glikemii zależnych od fazy cyklu miesiączkowego
– zakaz spożywania napojów alkoholowych na 12 godzin przed wykonaniem i podczas testu
Przebieg testu bazy
Po spełnieniu warunków „startowych” każdorazowo należy opuścić jeden posiłek główny i przekąskę. Podczas testu nie należy jeść węglowodanów ani białek i tłuszczy, gdyż wszystkie te składniki wpływają na stężenie glukozy we krwi. Podczas testu można spożywać tylko płyny bez kalorii (wodę, herbatę bez cukru). Wartość glikemii należy mierzyć co godzinę w ciągu dnia i w miarę możliwości, najlepiej co 2 godziny w nocy. W przypadku stosowania ciągłego monitoringu glikemii należy go skalibrować wcześniej i nie kalibrować (synchronizować pomiar z glukometru z pomiarem monitoringu) podczas trwania testu.
Ocena testu bazy
Glikemie powinny być stabilne, najlepiej +/- 30 mg/dl. W sytuacji największej insulinowrażliwości (w nocy o godz. 2.00) stężenie glukozy nie powinno być niższe niż 90 mg/dl. Glikemia powinna być mniej więcej taka sama wieczorem przed pójściem spać, jak i rano po przebudzeniu (+/- 30 mg/dl).
Jak modyfikować bazę?
Po stwierdzeniu, że baza wymaga modyfikacji, należy ostrożnie, małymi kroczkami, zmienić bazę każdorazowo o 10-20% przepływu w danej godzinie. Należy unikać dużych różnic dawek z godziny na godzinę. Profil wlewu podstawowego powinien przebiegać łukiem, a nie w postaci linii łamanej w kształcie zębów piły (zmieniający się naprzemiennie z godziny na godzinę). Efekt modyfikacji wlewu podstawowego można obserwować dopiero po 1-2 godzinach przy zastosowaniu szybkodziałających analogów insuliny (w przypadku insuliny ludzkiej jeszcze dłużej). Dlatego jeśli w teście bazy zostanie zauważone znaczące obniżenie lub wzrost wartości glikemii , wlew podstawowy powinien zostać skorygowany (obniżony lub podwyższony) 1-2 godziny wcześniej.
Czasowa zmiana bazy
Jeśli wrażliwość na insulinę zmienia się tylko chwilowo, na przykład na kilka godzin, nie powinno się zmieniać wlewu podstawowego – wystarczy zmiana czasowa na ten okres. Tymczasowe zmniejszenie wlewu podstawowego jest niezbędne na przykład po spożyciu alkoholu lub w związku z wysiłkiem fizycznym. Tymczasowe zwiększenie bazy jest konieczne w przypadku zakażenia przebiegającego z gorączką, przy zażywaniu leków podwyższających poziom glikemii, przy nagłych problemach z poruszaniem się czy w okresie stresu. Wielkość i czas trwania tymczasowego wlewu podstawowego są dla każdego różne i zależą od indywidualnej sytuacji.
Kilka praktycznych zasad czasowej zmiany bazy
– spożywanie alkoholu – alkohol hamuje wydzielanie glukozy przez wątrobę i zwiększa tym samym ryzyko hipoglikemii. Przy umiarkowanym spożyciu alkoholu wystarczy zredukować bazę do ok. 80%, maksymalnie na 60% na ok. 6-10 godzin. W pojedynczych przypadkach dopasowanie terapii może jednak odbiegać od tego modelu.
– uprawianie sportu – praca mięśni zwiększa wrażliwość na insulinę. W zależności od czasu trwania wysiłku i jego intensywności zaleca się tymczasowe zmniejszenie wlewu 20-80%przed i podczas aktywności fizycznej i 20-50% po jej zakończeniu. Należy pamiętać, że po zakończeniu aktywności fizycznej wrażliwość na insulinę jest zwiększona nawet do kilkunastu godzin.
– cykl miesiączkowy – u diabetyczek często występują wahania w zapotrzebowaniu na insulinę, które są uwarunkowane cyklem miesiączkowym. Wymiar i terapeutyczne konsekwencje zmieniającego się wydzielania hormonów są indywidualne.
– infekcje z gorączką – ciężkie infekcje z reguły bardzo obniżają wrażliwość na insulinę. Najczęściej konieczne jest zwiększenie wlewu podstawowego od 120% do nawet 200%. Po ustąpieniu gorączki zapotrzebowanie na insulinę zwykle szybko ulega obniżeniu.
– dużo mniejsza niż zwykle aktywność fizyczna – przy ograniczonej ruchliwości (np. złamana noga, choroba połączona z koniecznością pozostania w łóżku) podstawowe zapotrzebowanie na insulinę także wzrasta. Konieczne może być wówczas tymczasowe zwiększenie wlewu podstawowego do 120-150% na krótki okres. Jeśli sytuacja przedłuża się w czasie, należałoby pomyśleć nad zaprogramowaniem alternatywnego wlewu podstawowego.
Tekst opracowany na podstawie książki „Osobiste pompy insulinowe i ciągłe monitorowanie glikemii” Ulrike Thurm, Bernhard Gehr, redaktorzy polskiego wydania: Bogna Wierusz-Wysocka i Andrzej Gawrecki
