Czy insulina powoduje tycie?

Wiele osób z cukrzycą obawia się insuliny. Czy podawana z zewnątrz inaczej działa na organizm niż ta naturalnie produkowana w ciele zdrowego człowieka? Czy osoby z cukrzycą słusznie się obawiają, że terapia insuliną spowoduje u nich tycie?

Insulina to hormon niezbędny do życia i do rozwoju. U osób zdrowych trzustka cały czas produkuje odpowiednią ilość insuliny. Odpowiada na zmienne zapotrzebowanie organizmu na ten hormon w dzień, w nocy, pod wpływem stresu, po posiłku czy przy aktywności fizycznej. Zafiksowani na cukrzycy, insulinę kojarzymy jedynie z obniżaniem glikemii, zapominając o tym, że insulina ma również inne funkcje. Jedną z nich jest umożliwienie przechowywania tłuszczu. Nadmiar energii pochodzący z diety, dzięki insulinie może być magazynowany w komórkach tłuszczowych. Insulina w tym procesie jest narzędziem, kluczem otwierającym drogę do komórki tłuszczowej dla energii, która jest nadprogramowa. Czysto teoretycznie, sama insulina nie powoduje, że komórki tłuszczowe ot tak sobie „puchną”, potrzebne są do tego procesu nadprogramowe kalorie.

Klasyfikacja masy ciała wg WHO

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość to nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia. Otyłość stwierdza się na podstawie BMI (Body Mass Index), współczynnika powstałego przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości (wzrostu) podanej w metrach.

Epidemia otyłości

Otyłość nie jest problemem jedynie estetycznym. Od 1985 roku otyłość jest klasyfikowana jako choroba. ma swój numer statystyczny w wykazie chorób i definicję. Jest chorobą cywilizacyjną, którą należy leczyć. W naszym społeczeństwie nieprawidłowa masa ciała jest postrzegana jedynie jako połączenie zaniedbania, obżarstwa i lenistwa. Poniekąd tak jest, lecz nie do końca, a walka z otyłością jest wyjątkowo trudna. Liczba ludzi otyłych jest dzisiaj większa niż tych z niedowagą. Mówi się o epidemii.

To slajd, który pojawił się podczas IV Narodowego Kongresu  Żywieniowego. Prelegenci dużo miejsca w swoich wypowiedziach poświęcili dynamice wzrostu otyłości na świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) alarmuje, że liczba osób otyłych potroiła się w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci, osiągając ogromną liczbę 842 mln, która nadal rośnie. Także w Polsce. Ponad 60 proc. mężczyzn i blisko połowa kobiet w naszym kraju ma nadwagę.

Według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IDF 2014) Polska jest obecnie na czwartym miejscu wśród 10 krajów z największym na świecie występowaniem stanu przedcukrzycowego. Przewiduje się, że do 2035 roku Polska obejmie niechlubne, pierwsze miejsce.

Cukrzyca typu 1 a insulina

W cukrzycy typu 1 od razu wprowadza się terapię insuliną, ponieważ komórki produkujące insulinę są niszczone i nie produkują odpowiedniej ilości tego hormonu, by zaspokoić potrzeby organizmu. To dlatego pacjenci z cukrzycą typu 1 bardzo chudną na początku choroby, odwadniają się i słabną, przez brak insuliny organizm nie jest w stanie użyć dostarczanej mu energii. Po wdrożeniu leczenia insuliną, najczęściej wszyscy wracają do wagi wyjściowej, zanim zaczęli gwałtownie chudnąć. Niektórzy przybierają więcej kilogramów niż mieli przed wystąpieniem objawów klinicznych cukrzycy. Zarówno chudnięcie, jak i przybieranie na wadze przebiega w dosyć szybkim tempie. Można zatem wysnuć wnioski, że insulina jest odpowiedzialna za te procesy.

Kiedy zachorowałam na cukrzycę typu 1 dużo czytałam o chorobach metabolicznych, żeby jak najlepiej poznać naturę tej choroby. Wielokrotnie spotykałam się z opisem, że pacjenci z cukrzycą typu 1 są szczupli, a ich BMI najczęściej jest w dolnych granicach. Dziś to się zmienia. Może przy rozpoznaniu zazwyczaj wszyscy są szczupli, wręcz wychudzeni, jednakże postęp medyczny, dostępność insuliny i styl życia jaki prowadzimy, przyczynia się do tego, że osoby z cukrzycą typu 1 są coraz tęższe. Kiedyś może rzeczywiście większość diabetyków z cukrzycą typu 1 była szczupła. Podejrzewam, że to ze względu na rygorystyczną dietę, albo niedobory insuliny, a nie powszechne w cukrzycy typu 1 predyspozycje czy taką akurat właściwość tej choroby.

Aktualne badania pokazują, że wzrost otyłości u osób z cukrzycą jest jeszcze szybszy niż wzrost występowania otyłości w ogóle. Obecnie co druga osoba z cukrzycą typu 1 ma nadwagę lub otyłość. Coraz częściej mówi się o „podwójnej cukrzycy”, czyli sytuacji gdy u pacjentów z cukrzycą typu 1 pojawiają się także objawy cukrzycy typu 2, w szczególności insulinooporność.

Zdarza się, że osoby z cukrzycą typu 1 przybierają więcej kilogramów tuż po diagnozie, jednak podobnie jak w przypadku osób zdrowych, które naturalnie wytwarzają własną insulinę, przyrost masy ciała jest najczęściej wynikiem spożywania zbyt wielu kalorii. Może być to spowodowane brakiem balansu – z jednej strony trudnościami z opanowaniem apetytu, ale z drugiej z nieodpowiednią ilością insuliny. Jeśli ktoś podaje sobie za dużo insuliny, musi dostarczyć dodatkowej energii z węglowodanów, aby uniknąć niedocukrzenia. Jako jeden z powodów przybierania na wadze wymienia się też strach przed hipoglikemią,. W wielu przypadkach może być przyczyną problemu (przyjmowanie asekuracyjnie dodatkowych węglowodanów, a później wyrównywanie podwyższonego poziomu glikemii za pomocą korekcyjnej dawki insuliny). Poznanie własnego organizmu i osiągnięcie homeostazy (równowagi między ilością pożywienia i insuliny) jest konieczne, żeby utrzymać odpowiednią masę ciała.

Wszystko jest bardzo proste w teorii, ale dużo bardziej skomplikowane w praktyce. Mówi się o tym, że intensywność leczenia insuliną wpływa na przyrost masy ciała. Naukowcy na całym świecie próbują badać jaki wpływ na kontrolę wagi mają współcześnie stosowane insuliny, czy jest jakaś różnica w sposobie podawania np. metodą wielokrotnych wstrzyknięć i ciągłym wlewem podskórnym. Na przykład w badaniu klinicznym Diabetes Control and Complications Trial (DCCT) zaobserwowano, że pacjenci stosujący intensywną insulinoterapię zyskali średnio 4,6 kg w ciągu 5 lat, niezależnie od metody podawania insuliny.

Inne badania również nasuwają podobne wnioski, przy czym wszyscy podkreślają, że przyrost masy ciała u pacjentów z cukrzycą typu 1 przy intensywnej insulinoterapii jest złożony i wieloaspektowy. Jednakże korzyści przyjmowania insuliny przez osoby z cukrzycą typu 1 jest zdecydowanie więcej niż wad.

Istnieje wiele strategii mających na celu złagodzenie niepożądanego przyrostu masy ciała – interwencja dietetyczna, zwiększona aktywność fizyczna, zweryfikowanie i dostosowanie terapii insulinowej czy dodanie innych leków, które pozytywnie wpływają na metabolizm. Ważne, by dążyć do osiągnięcia odpowiedniej równowagi pomiędzy zapotrzebowaniem energetycznym, przyjmowaną ilością pożywienia i zapewnienie minimalnej, ale niezbędnej ilości insuliny.

Cukrzyca typu 2 a insulina

Cukrzyca typu 2 najczęściej nie jest leczona od razu insuliną. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego najpierw (z reguły) należy wyczerpać arsenał metod mniej inwazyjnych opartych o zmianę stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej i korektę diety, a także leki doustne i jeśli nie udaje się osiągnąć odpowiedniego wyrównania glikemicznego, to wtedy wprowadza się insulinę. Cukrzyca jest chorobą postępującą i wraz z czasem trwania choroby, modyfikuje się sposób leczenia. Większość pacjentów z wieloletnią cukrzycą typu 2 w końcu staje przed pytaniem czy rozpocząć insulinoterapię.

Często odnoszę wrażenie, że insulina jest traktowana jak zło ostateczne i droga z której nie ma odwrotu, jednak wcale tak nie jest. Np. kobiety z cukrzycą typu 2 na czas ciąży przechodzą na insulinę (leki doustne nie są rekomendowane w czasie ciąży i karmienia piersią), a potem wracają do tabletek. Insulina pozwala diabetykom na nieco większą swobodę dietetyczną i jednocześnie lepsze wyrównanie metaboliczne. Niepożądanym efektem może być zwiększenie masy ciała, jednakże, jak twierdzą naukowcy z Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (American Diabetes Association) sama terapia insulinowa nie powoduje przyrostu masy ciała u pacjentów z cukrzycą typu 2. Winowajcami są siedzący i mało aktywny styl życia, a także błędy dietetyczne oraz lęk przed hipoglikemią i asekuracyjne jedzenie dodatkowych przekąsek, aby się uchronić przed niskim poziomem cukru.

Czy insulina powoduje tycie?

To nie insulina, ale raczej jej nadmiar może powodować niepożądany przyrost masy ciała. Osoby chore na cukrzycę muszą stale mieć na uwadze, czy insulinoterapia jest odpowiednio ustawiona, tak by jednocześnie minimalizować ryzyko hipoglikemii i kontrolować ilość przyjmowanych kalorii, odpowiedzialnych za niepożądany przyrost masy ciała.

Terapia insulinowa podnosi ryzyko zwiększenia masy ciała, ale wcale tak nie musi być. Ryzyko to nie pewnik. Przy starannie dobranej dawce insuliny i odpowiednim poziomie kaloryczności diety, przyrost masy ciała nie jest nieunikniony. Obecnie dostępne są metody leczenia, które pozwalają osiągnąć odpowiednią kontrolę glikemii przy jednoczesnym utrzymaniu odpowiedniej masy ciała.

Warto porozmawiać o tym z lekarzem. Diabetolog z pewnością pomoże w zakresie dawkowania insuliny, a także powinien odpowiedzieć na pytania dotyczące diety, ćwiczeń, optymalnej wagi i dopasowania leków.

Jak utrzymać odpowiednią masę ciała przy terapii insuliną? 

• Zwracać uwagę na kaloryczność diety. Spożywanie zbyt wielu kalorii prawdopodobnie doprowadzi do zwiększenia masy ciała.
• Dbać o odpowiednią ilość białka, niezbędnego elementu budulcowego, który zapewnia uczucie sytości i może pomóc w zmniejszeniu apetytu, a w efekcie nadmiernego spożycia węglowodanów i tłuszczu.
• Na bieżąco weryfikować dawki insuliny. Zbyt duże ilości insuliny powodują hipoglikemie i doprowadzają do nadmiernego spożycia węglowodanów (kalorii), co może prowadzić do niepożądanego przyrostu masy ciała.
• Precyzyjnie obliczać ilość węglowodanów przyjmowanych na niski poziom glukozy we krwi. Reguła 15×15, czyli na niedocukrzenie 15g węglowodanów i po 15 minutach pomiar. Jeśli glikemia się nie podniesie, powtórzyć.
• Ćwiczyć regularnie. Ćwiczenia zwiększają wrażliwość na insulinę i ułatwiają utrzymanie wagi.
• Pić wodę. Czasami, gdy czujemy się głodni, możemy po prostu być spragnieni.